Sağlık Bakanlığı’nın Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü ve Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi işbirliği içinde yürüttüğü, Türk insanının beslenme konusundaki alışkanlıklarını ortaya koyan Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması (TBSA) 2010’un uzun süredir beklenen Sonuç Raporu, Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü internet sitesinde yayınlandı. 

Yetersiz ve dengesiz beslenmenin çeşitli hastalıklara yol açtığı gibi, birçok hastalık ve sağlık sorununun da beslenme üzerinde olumsuz etkiler yarattığı vurgulanan araştırmada, TBSA 2010’da sahadan toplanan verilerin yardımıyla Türkiye’de beslenme ve sağlık alanlarındaki politikaların gözden geçirilerek iyileştirilmesi ve yeni politikaların geliştirilmesinin hedeflendiği kaydedildi.

Araştırma kapsamında 13968 hanehalkı kentsel alanlarda, 5088 hanehalkı kırsal alanlarda ziyaret edilirken, örnekleme seçilen hanelerde, araştırmadan önceki geceyi o hanede geçiren kişi sayısı 44 bin 607 kişi olarak bulundu. Beslenme konusunda aile bireylerinin sorumluluğunu alan ve dolayısıyla hanehalkı görüşmesi yapılan kişilerin yaklaşık dörtte üçü kadınlardan oluştu.

Genel olarak Türkiye’de her 10 hanenin 9’unun iyileştirilmiş içme suyu kaynağına ulaşabildiği belirlenen araştırmaya göre, Türkiye’deki konutların yarısında evde/bahçede şehir suyu ve %28.5’inde şişe suyu/damacana/pet su kullanılıyor. 

Araştırmada besin tüketim sıklığı ve günlük tüketim miktarları; et grubu besinler, yumurta, kuru baklagiller, sert kabuklu yemişler/yağlı tohumlar vb., süt ve süt ürünleri, taze sebze ve meyve, ekmek, tahıllar, su, alkolsüz içecekler, alkollü içecekler, yağ, şekerli besinler grupları bazında incelendi. Araştırmadan beslenme ve gıda tüketimine ilişkin bazı belirlemeler şöyle: 

Türkiye’de hane halklarında yiyecek ve içecek alışverişini yapan kişilerin yaklaşık %40’ı erkek %60’ı kadın. Bireyler sırasıyla en çok; pazar/seyyar satıcıdan (%75.7), marketten (%71.6) ve bakkaldan (%31.3) alışveriş yapmaktadır. 

Türkiye genelinde; alışveriş yapan bireylerde, ürün satın alırken hiçbir unsura dikkat etmeyenlerin oranı %6.5. Yiyecek ve içecek alışverişi yapılırken tüm yaş gruplarında dikkat edilen özelliklerin başında fiyat ve ürünün son kullanma tarihi gelmektedir. Ambalajlı ürünlerdeki sağlık/beslenme beyanına dikkat eden bireylerin oranı düşük bulunmuştur. 

Ambalajlı ürün satın alırken bireylerin %73.7’si son kullanma tarihine, %65.5’i fiyatına, %49.2’si markanın güvenilir olmasına, %33.9’u markanın bilinir olmasına, %21.0’i satın alınan yerin güvenilir olmasına, %20.8’i ambalaj hatalarına, %16.4’ü promosyon olmasına, %14.9’u ise besin değerine dikkat etmektedir. Ürünün içindekiler bilgisi, ambalajdaki ifade ve resimler ile sağlık/beslenme beyanları en az dikkat edilen unsurlardır (sırasıyla %13.7, %8.7, %7.6).

Türkiye genelinde alışveriş yaparken bireylerin %14.5’i yiyecek ve içecek reklamlarından etkilenirken, %85.5’i etkilenmemektedir. Yaş ilerledikçe reklamlardan etkilenenlerin oranı azalma göstermektedir. 

Türkiye genelinde anne sütü olmadığında çocukların %84.5’inin hazır bebek formülleri ile beslendiği saptanmıştır. İki yaşından küçük olanlar için tamamlayıcı besin olarak 8.4 aylık olduklarında inek sütü, 6.7’inci ayda yoğurt, 8.6’ıncı ayda peynir, 7.6’ıncı ayda hazır meyveli çocuk yoğurtları/taze peynirlere başlandığı saptanmıştır. Hazır bebek/devam formüllerine genelde 3.7’inci ayda başlanmaktadır. 

Türkiye genelinde süt tüketmeyenlerin oranının %44.6 olduğu saptanmıştır. Genelde %19.5 oranında haftada 1-2 kez süt tüketildiği görülmüştür. Süt tüketiminin tersine yoğurt, ayran, kefir vb. süt ürünlerini her gün tüketenlerin oranı %55.1’dir. Her gün peynir tüketenlerin oranının %76 olduğu saptanmıştır. 

Kırmızı eti hiç tüketmeyenlerin oranı toplamda %20.2 olurken, tavuk ve hindide en yüksek tüketim sıklığının haftada 1-2 kez olduğu saptanmıştır (%42.9). Balık tüketmeyenlerin oranı %39.1’dir. 

Hazır et ürünlerinin tüketim sıklığına bakıldığında; bireylerin %56.4’ü hiç et ürünü tüketmezken, %17.3’ü haftada 1-2 kez tüketmektedir. 

Her gün yumurta tüketenlerin oranı %29.7’dir. Bireylerin %26.9’u haftada 1-2 kez, %24.4’ü haftada 3-4 kez yumurta tüketmektedirler. 

Haftada 1-2 kez kuru baklagil tüketenlerin oranı %46.6 olarak saptanmıştır. 

Sebze-meyve tüketim sıklıkları incelendiğinde; bireylerin %47.6’sının her gün yeşil yapraklı sebze tükettiği, bu oranın erkeklerde %44.4, kadınlarda ise %51.2 olduğu saptanmıştır. 

Beyaz ekmek türlerinin %85.4 oranında her gün tüketildiği, tam tahıl ekmeklerini hiç tüketmeyenlerin oranı %71.4 olarak bulunmuştur. Bireylerin %30.6’sı haftada 1-2 kez, %28.3’ü haftada 3-4 kez, %22.3’ü her gün pirinç, bulgur, makarna vb. tahılları tüketmektedirler. Bisküvi-kraker türü besinleri haftada 1-2 kez tüketenlerin oranı %21.1, haftada 3-4 kez tüketenlerin oranı %13.4, her gün tüketenlerin oranı %11.6 olarak saptanmıştır. Kahvaltılık tahılları tüketmeyenlerin oranı %91.6 olarak saptanmıştır. 

Türkiye’de her gün en sıklıkla tüketilen içeceğin %92.6 oranıyla çay olduğu saptanmıştır. Bitki çaylarının tüketim sıklığının genelde düşük olduğu, toplamda %71.2 oranında hiç tüketilmediği gözlenmiştir. Her gün kahve, neskafe içenlerin oranı %21.3’dür. Hazır meyve sularını haftada 1-2 kez tüketenlerin oranı %22, haftada 3-4 kez tüketenlerin oranı %11.2, her gün tüketenlerin oranı ise %7.9 olarak saptanmıştır. Her gün gazlı içecek tüketenlerin oranı %11.7’dir. Alkollü içecekleri tüketmeyenlerin oranı %84.9 olarak saptanmıştır.

Her gün ayçiçek yağı tüketenlerin oranı %67.4, zeytinyağını tüketenlerin oranı %35.3, mısırözü yağı tüketenlerin oranı %11.7 olarak saptanmıştır. Bireylerin %95.2’si fındık yağını, %99.4’ü soya yağını, %98.9’u kanola yağını hiç tüketmemektedir. Haftada 1-2 kez tereyağı tüketenlerin oranı ise kentte %17.0, kırda %13.9 olarak saptanmıştır. Türkiye’de bireylerin %50.3’ünün tereyağı tüketmediği, %11.2’sinin haftada 1-2 kez sert margarin tüketirken %69.1’i hiç tüketmemektedir. Kuyruk yağı, iç yağı gibi hayvansal yağlar %95.4 oranında tüketilmemekte olduğu tespit edilmiştir. 

Şeker, bal, reçel, pekmezin ise %55.5 oranı ile her gün tüketilmekte olduğu tespit edilmiştir. Şekerleme, lokum, çikolata gibi besinleri haftada 1-2 kez tüketenlerin oranı %19.3, 15 günde bir tüketenlerin oranı %12.1’dir. 

Bireylerin hazır besinleri tüketim sıklıkları incelendiğinde ise Türkiye’de hazır çorba tüketiminin çoğunlukla haftada 1-2 kez (%11.9) olduğu saptanmıştır. Hazır çorba tüketmeyenlerin oranı ise %66.8 olarak tespit edilmiştir. Bireylerin %19.7’si ayda 1 kez, %15.1’i 15 günde bir, %14.2’si haftada 1-2 kez döner, kebap tüketmektedirler. Hamburger, kızarmış tavuk parçaları gibi fast food besinleri tüketmeyenlerin oranı %77.5 olarak saptanmıştır. Cipslerin ise %76.7 oranında hiç tüketilmediği tespit edilmiştir. Dondurulmuş besinleri haftada 1-2 kez tüketenlerin oranı %8.9, 15 günde bir tüketenlerin oranı %8.7, ayda bir tüketenlerin oranı %6.4 olarak saptanmıştır.